Test için numune toplanması

İdrar, gaita, balgam ve semen gibi bazı numuneler, doğal olarak vücuttan atıldıkları için  sıklıkla hasta tarafından toplanabilen numunelerdir. Ancak küçük çocuklar veya fiziksel kısıtlamaları olan hastaların yardıma ihtiyacı olabilir. Genellikle bu numuneleri alırken ağrı duyulmaz. Bazen vücuttan atılan  katı ve sıvı  atıklardan veya insanların gizli kalmasını tercih ettikleri vücut kısımlarından ve bazı vücut fonksiyonları sonucu oluşan maddelerden numuneler almak sıkıntılı ve hoş olmayan işlemleri gerektirebilir.

Bazen bu tip numuneler evde toplanıp, bir doktor ofisi veya sağlık kurumuna getirilebildiği gibi numuneler doktor ofisi, klinik, laboratuvar veya hastanede de alınabilir. 

Aşağıda tipik olarak hasta tarafından toplanan numune örnekleri belirtilmiştir. Numune toplanmasına ilişkin talimatların hepsine dikkatle uyulması çok önemlidir. Numune almadan önce talimatları anladığınızdan emin olun

Semen — Erkek hastalar bir numune kabına boşalırlar. Bazı erkekler için  zor ve utandırıcı bir işlem olabilir. Genellikle erkeklerin numune vermeden önce 3-4 gün cinsel perhiz yapmış olmaları gerekir. Numune ılık ortamda tutulmalı ve belirtilen zaman içinde laboratuvara getirilmelidir.

Balgam — Hastalardan mümkün olduğu kadar akciğerlerinin derinliklerinden gelen öksürükle balgam numunesi vermesi istenir.(Bazı durumlarda   hemşire hastaya yardımcı olabilir).

Gaita— Hastalar genellikle bu numuneyi kendileri tuvalet yaparken alırlar. Hastalara numuneye tuvalet kabındaki başka maddeleri bulaştırmaması tenbih edilir. Hastalara test dönemi içinde bazı yiyeceklerden kaçınmaları da söylenebilir. Teste göre hastalara numuneyi bir kapta toplamaları, küçük bir kısmını verilen test kabına aktarmaları veya özel bir test kâğıdına az bir kısmını sürmeleri istenebilir. Bu işlemden sonra ellerinizi iyice yıkayınız.

İdrar — İdrar numunelerinin çoğunda bir kaba idrar toplanır. İdrar kültürü için toplanacak idrarların idrar yolları dışında maddelerle kirlenmemesi için hastalara bölgeyi nasıl temizlemeleri gerektiği söylenir. Hasta kaba idrar numunesi vermeden önce idrarının bir kısmını tuvalete yapar (idrar sondasına gerek duyulduğunda, genellikle bir sağlık mensubu sonda takma sorumluluğunu üstlenir).  Bazı testler için evde  24-saatlik idrar numuneleri toplanır. Bu numunelerin bekletilirken buzdolabına konması gerekebilir. Numuneleri topladıktan sonra ellerinizi iyice yıkamayı unutmayın.

Tükürük — Bir ucu pamuklu çubukla (eküvyon) numune alınabilir. Test için daha çok numuneye gerek varsa hastalardan  bir kaba tükürmeleri istenebilir.

Bazı numuneler hastalıklı bölgenin üzerine sadece bir ucu pamuklu çubuk sürülerek toplanır. Bu tip işlemler bir klinikte, doktorunuzun ofisinde veya hastanede hasta başında uygulanabilir. Numune analiz için bir laboratuvara gönderilebilir. Boğaz, burun, vajina ve yüzeyel yara kültürleri bu şekilde elde edilir. Bu işlemler bazen rahatsızlık verici olmasına rağmen genellikle hızlı sonuç veren, oldukça ağrısız ve sonrasında etkileri olmayan prosedürlerdir.

Bu numune koleksiyonlarına ait örnekler:

Kadın Üreme Sisteminin Salgıları ve Dokuları— Ucu pamuklu çubuğu vajina duvarlarında gezdirerek vajina salgılarından numune alınır. Bir Pap smear testi için ucu pamuklu çubuk ve bir spatül (spekulum denilen) veya minik bir fırça kullanılarak serviks hücreleri toplanır. Rahim içine ince, esnek, içi boş bir tüp sokularak rahim iç yüzeyinden (endometriyum)  doku numuneleri alınır. Bu sırada kısa süreli kramp şeklinde ağrı hissedebilirsiniz. Bu numunelerin toplanma yöntemi nedeniyle hastalar utanabilir veya kendilerini korunmasız hissedebilirler. Bazı hastalar bacakların pozisyonundan rahatsız olabilir. Bazıları dizaltı desteklerin ve spekulumun soğuk olduğundan yakınır veya spekulumu yerleştirirken hafif bir bası hissederler.  Doktorun duyarlı yaklaşımı hastanın duygusal açıdan rahatlamasına büyük ölçüde katkıda bulunur. Fiziksel açıdan rahat değilseniz ne istediğinizi söylemeye çalışın (daha küçük bir spekulum gibi). Ayrıca bu işlem sırasında odada bir kadın personel bulunursa kendinizi daha rahat hissedecekseniz, doktorunuzdan bu değişiklikleri yapmasını rica edin.

Burun  veya Boğaz Salgıları ve Sıvıları— İlgilenilen bölgede ucu pamuklu bir çubuk gezdirerek numune alınır.  İnsanlar boğazlarına bir şey süründüğü zaman tipik olarak bir öğürme refleksiyle yanıt verirler. Boğaz ağrısı varsa numune alma işlemi ne kadar kısa sürerse sürsün rahatsızlık verebilir. Benzer şekilde, burun içine, tipik olarak hiç dokunulmamış alanlara kadar sokulan bir burun çubuğu biraz rahatsızlık verebilir. Bu rahatsızlık hissinin geçici olduğunu anımsamaya çalışın ve doktorunuza oluşabilen ağrı hissini en aza indirmenin yolu olup olmadığını sorun. Ayrıca, işlem öncesinde, işlem sırasında veya sonrasında gevşeyip rahatlama tekniklerini  uygulamanın yararlı olduğunu saptayabilirsiniz.

Açık Yaralar ve İltihaplı  Bölgelerden Numuneler alma — Yara veya iltihaplı bölge derinin dış katmanına yerleşikse ucu tamponlu çubuğu bu bölgeye sürerek numune alınır. Sıvı veya iltihaptanda örnek alınır. Yaranın hassas ve iltihaplı olma ihtimali nedeniyle  açık yara alanına dokunmak geçici olarak ağrıya neden olabilir. Yara veya enfeksiyon derindeyse iğne takılı bir enjektörle o bölgeden sıvı veya irin aspire edilebilir.

Bazı numuneler ancak vücudun koruyucu örtüsü olan deri delinerek elde edilebilir. Örneğin, kan ve doku numuneleri özel eğitimli doktorlar, hemşireler ve sağlık personeli tarafından gerçekleştirilen minimal derecede girişimsel işlemlerle alınabilir.

Bu numune toplama tekniklerinin doğası nedeniyle bazı hastalar ağrı veya rahatsızlık hissedebilir. İşlemin ne olduğunu bilme, bu çeşit numune alma işlemleri uygulanan kişilerin kaygılarının biraz hafiflemesine yardımcı olabilir. Bu konuda daha fazla bilgi için Test Ağrısı, neden olduğu rahatsızlık ve kaygılarla başa çıkmak adlı makaleye bakınız.

Bu cins numunelerin sık görülen örnekleri:

Kan— Eğitimli kan alma (flebotomistler) veya sağlık personeli kan damarlarından (kılcal damarlar, toplardamarlar ve bazen atardamarlar) kan numuneleri alabilir.  İğneyle delerek alınan numune özel numune toplama tüplerine vakum yapılarak çekilir. İşlem genellikle yalnızca birkaç dakika sürer, iğneyi girerken veya çıkartırken bir miktar acı duyulur. Daha fazla bilgi için Kan Testlerine ilişkin İpuçları makalesine bakınız.

Doku Biyopsisi —Meme, akciğer veya deri gibi farklı vücut bölgelerindendoku numuneleri alınabilir. Alınan yere bağlı olarak değişik derecelerde rahatsızlık, ağrı veya huzursuzluk hissedilebilir. İşlem ve toparlanma için gerekli süre büyük ölçüde değişebilmektedir. Bu girişimler özel eğitimli doktorlar ve hemşireler tarafından yürütülür. Aşağıda sözü edilen girişimlerle biyopsilergerçekleştirilebilir.

• İğne biyopsisi — İlgilenilen bölgeye bir iğne sokulup ucuna takılı enjektörle hücreler veya sıvı çekilir. İğnenin girdiği yerde hafif bir ağrı hissi algılanabilir. İşlem sonrası hafif bir rahatsızlık hissedilebilir.
• Açık biyopsi, bir kesi yapılarak, o bölgeden bir miktar dokunun alındığı bir küçük cerrahi işlemdir. Kapalı biyopsi genellikle açık biyopside yapılandan daha küçük bir kesiyle gerçekleştirilir. Bu kesi içinden sokulan bir alet cerrahın uygun bölgeye yönelmesi ve numune almasına yardımcı olur. Bu biyopsiler genellikle hastane ameliyathanesinde yapılır. Hastanın rahat etmesi için işlemine göre lokal veya genel anestezi kullanılır. Genel anestezi kullanılırsa hastanın kendine gelmesi bir veya birkaç saat sürebilir.

 Beyin-omurilik sıvısı  (BOS) — Sıklıkla belden sıvı almak olarak adlandırılan lomber ponksiyonla  beyin-omurilik sıvısı numunesi alınır.  Özel, ancak oldukça rutin olarak yapılan bir işlemdir. Bu işlem için hasta genellikle yan yatıp dizlerini karnına çeker (fetüs pozisyonu) veya bazen oturma pozisyonuna getirilir.  Hastanın sırtı bir antiseptik maddeyle temizlenip deri altına anestetik madde enjekte edilir. İki omur arasına özel bir iğne sokulup omurga kanalına (spinal kanal) girilir. Doktor birkaç steril şişe içine küçük miktarlarda beyin-omurilik sıvısı koyar. Daha sonra iğne çekilerek ponksiyon yerine steril pansuman yapılıp bası uygulanır. İşlem sonrası oluşabilen (spinal) baş ağrısından kaçınmak için hastadan daha sonra bir veya birkaç saat sakince sırt üstü yatması ve başını kaldırmaması istenecektir. Çoğu hasta için oldukça rahatsız edici hatta biraz ağrılı bir işlemdir. En çok iğne girdiğinde bası hissedilir. Baş ağrısı veya bacaklarınızda ağrı, uyuşukluk veya karıncalanma veya iğne yerinde ağrı hissettiğinizde doktorunuzu bilgilendirin.

Eklem içi, karın zarı (periton), akciğer zarı ve kalp dış zarı içinde bulunan  diğer vücut sıvıları  BOS için kullanılanlara benzer işlemlerle alınır. Bu işlemler için vücut boşluklarına iğne sokularak enjektör veya numune kabı içine sıvı aspire edilir (çekilir).  Bu işlemler sıklıkla hastanın hazırlanmasını, lokal anestetik kullanımını ve numune aldıktan sonra hastanın istirahat etmesini gerektirir. Ayrıntılar için artrosentez, parasentez, torasentez  ve perikardiyosentez terimlerindeki  tanımlamalara bakınız.

Kemik iliği  —Kemik iliği aspirasyonu ve/veya biyopsisi : Doktor veya başka bir eğitimli uzman tarafından gerçekleştirilir. Her iki numune kalça kemiğinden (pelvis) alınabilir. Kemik iliği numuneleri ise  göğüs kemiğinden (sternum) aspire edilebilir. Çocuklarda bir sırt omurundan veya uyluk kemiğinden (femur) numuneler alınabilir. En çok kalça kemiğinin üst kenarından (iliyak çıkıntı) numune alınır.  Bazı hastalara işlemden önce hafif etkili bir sakinleştirici verilir. Daha sonra hastaya numune alınması için karnı üzerine veya yanına  yatması söylenir. Vücudunun alt kısmı kumaş örtülerle kapatılarak yalnızca gerekli bölge açıkta bırakılır.  Bu bölge iyodür gibi bir antiseptikle boyanarak bir lokal anestetik enjekte edilir. O bölge uyuştuğunda doktor iğneyle deriyi delerek kemik içine ulaşır. Aspirasyon için doktor enjektöre bir iğne takarak pistonu geri çeker. Böylece vakum basıncı oluşturularak enjektörün içine az miktarda kemik iliği çekilmiş olur. Kemik iliği biyopsisi için doktor kemik ve kemik iliğinden silindir şeklinde bir numune almak için özel bir iğne kullanır. Hastanın derisi uyuşmuş olmasına rağmen bu işlemler sırasında hasta kısa süre rahatsızlık verici bir bası (çekilme ve/veya itme) hissedebilir. İğne geri çekildikten sonra bu bölgeye steril bir bant yapıştırılıp bası uygulanır. Hastaya genellikle kan basıncı, kalp hızı ve vücut ısısı normalleşene kadar sakince yatması, daha sonra numune alınan bölgeyi ıslatmaması ve 48 saat bandı açmaması öğütlenir.