Boşaltım sistemi kanı temizlemekte ve vücuttan fazla su ve atıkları idrar şeklinde atmaktadır. İdrar yolları iki böbrek, iki üreter (her biri bir böbrekten çıkan ve idrarı böbreklerden mesaneye götüren idrar borucukları), mesane (idrar torbası) ve uretradan ibarettir. Kaslar mesaneden idrarın dışarı atılmasını kontrol etmeye yardımcı olur.
Fasulye şeklinde bir çift organ olan böbrekler sırtın sağ ve sol yanında kaburga kafesinin altında yerleşmiştir. Vücutta iki böbrek olmasına rağmen biri zarar gördüğünde veya ameliyatla çıkartıldığında diğer sağlıklı böbrek ikisinin işlevini üstlenebilir. Böbreklere aorttan (ana atardamar) kan gelir. Böbrekler kanı süzer, vücut içinde kullanılmak üzere kimyasallar ve sıvıları dengeleyerek gerisin geri kalbe gönderir. Böbreklerde oluşan idrar, idrar yollarıyla vücuttan dışarı atılır.
Böbrekler vücut içindeki sıvıların miktar ve kalitesini kontrol eder. Böbrekler ayrıca birçok organda hücre aktivitelerini yönlendiren hormonlar ve vitaminler sentezlemektedir. Örneğin renin hormonu kan basıncının kontrolünde yardımcı olmaktadır. Böbrekler uygun biçimde çalışmadığında atık ürünler ve sıvı birikerek tehlikeli düzeylere gelebilir, yaşamı tehdit edici bir durum yaratabilir. Böbreklerin kontrol altında tutulmasına yardımcı olduğu önemli maddeler arasında sodyum, potasyum, klorür, bikarbonat (HCO3-), pH, kalsiyum, fosfat ve magnezyum sayılabilir.
Kronik böbrek yetmezliğinin en sık görülen nedenleri diyabet ve hipertansiyondur. Diyabet veya hipertansiyonunuz varsa böbrek hastalığı geliştirme riskiniz daha çok artmıştır (Daha fazla bilgi için İlgili Sayfalar, Başka bir internet sitesinde bölümlerine bkz). Diyabet, hipertansiyon ve ateroskleroz gibi böbrekleri olumsuz etkileyen her hastalık böbreklerin kanı süzme ve vücut içi sıvıları düzenleme yetisini bozabilmektedir. Vücudun başka kısımlarındaki hastalık ve enfeksiyon da bir böbrek bozukluğunu tetikleyebilmektedir. Böbrek bozukluğu yaşamı tehdit edici olabildiğinden böbrekleri olumsuz etkileyebilen bozukluklar ve hastalıklar acil ilgiyi hak etmektedir. Böbrek hastalığı genellikle hastalığın ileri dönemlerine kadar hiçbir belirti vermeyebilir ve bir diyaliz makinesi kullanılmadığı veya böbrek nakli yapılmadığı takdirde ölümcül olan son dönem böbrek yetmezliğine yol açabilir. Yüzden fazla bozukluk, hastalık ve anormallik böbreklerin ilerleyici hasarına yol açabilmektedir. Daha sık görülen sorunların bir bölümü burada tanımlanmaktadır. Gözardı edilmemesi gereken uyarı belirtileri de listelenmektedir.
Testler
Kan ve idrar numunelerinde uygulanan testler böbrek sorunlarını saptama ve hasarı en alt düzeye indirmede birinci savunma hattıdır. Bu tip testler böbreklerin atıkları ve fazla sıvıları elimine etmede ne derece başarılı olduğunu gösterebilmektedir. Ayrıca, yüksek kan basıncı (hipertansiyon) böbrek hastalığına yol açabildiğinden kan basıncınızın ölçülmesi gerekmektedir. Yapısal bir sorundan kuşkulanıldığında böbreği değerlendirmek için çeşitli görüntüleme testleri kullanılabilir. Bazen bir böbrek dokusu numunesi (biyopsisi) sorunun spesifik nedenini tanımada yardımcı olmaktadır.
Genellikle kullanılan tarama testleri ve tanısal testler
Tedavinizi üstlenen kişinin böbrek veya başka bir idrar yolu hastalığınız olup olmadığını anlamasına yardımcı olacak sık kullanılan birkaç test mevcuttur. Bir kan numunesinde kreatinin (ve tahmini glomerüler filtrasyon hızı (eGFR) hesaplanabilir) ve kan üre azotuna (BUN) bakılabilir. Böbreklerin süzme yetisi azaldıkça bu atık ürünlerin kan düzeyi yükselmektedir. Anormal sonuçlar genellikle böbrek hastalığının ilk belirtilerini oluştururlar. Tipik olarak rutin araştırmanın bir bölümü olarak bir idrar numunesi de incelenip analiz edilmektedir (idrar tahlili). Bu testler idrarda kırmızı ve beyaz kan hücreleri (eritrositler ve lökositler) ve protein gibi böbrek ve idrar yolu hastalığının belirtilerini araştırırlar. Şeker hastalığınız (diyabet), veya hipertansiyon varsa böbrek hastalığını erken evrelerinde saptamak için yılda bir idrarınızdaki protein (mikroalbümin) miktarının kontrol edilmesi gerekir. Rastgele mikroalbümin ölçümüyle birlikte kreatinin de ölçüldüğünde mikroalbümin/kreatinin oranı (albümin/kreatinin oranı da denilmektedir) hesaplanır. Enfeksiyonu düşündüren bulgularınız varsa bir idrar kültürü bakteriyel enfeksiyonun varlığını doğrulayabilir.
Böbreklerin işlevlerini izlemek için kullanılan testler
Size böbrek hastalığı tanısı konmuşsa doktorunuz böbreklerin işlevlerini izlemeye yardımcı olmak için laboratuvar testleri isteyecektir. Böbrek hastalığının kötüleşip kötüleşmediğini görmek için zaman zaman kanda BUN ve kreatinin düzeyleri ölçülür. Sıklıkla böbrek hastalığından olumsuz etkilenebilen kan kalsiyum ve fosfat düzeyleri de ölçülebildiği gibi serum ve idrar elektrolitleri arasındaki denge de belirlenebilmektedir. Tam kan sayımının bir bölümü olarak hemoglobin ölçülebilir (böbrekler kırmızı kan hücrelerinin-eritrositlerin- yapımını kontrol eden eritropoietin hormonu üretmektedirler). Diyabet ve nefrotik sendromda tedavinin etkilerini test etmek için idrarda total protein (TP) testi kullanılabilir. Kalsiyum düzeylerini kontrol eden paratiroid hormonun (PTH) düzeyleri böbrek hastalığında sıklıkla yükselmektedir. Kemik yıkımını önlemeye yetecek miktarda kalsiyum ve D vitamini alındığından emin olmak için sıklıkla paratiroid hormon düzeyleri kontrol edilir.
Sistatin C testi: Böbrek hastalığı olduğu bilinen veya bundan kuşkulanılan kişilerde böbreklerin işlev bozukluğunu araştırmak ve izlemek için kreatinin ve kreatinin klirensine alternatif olarak kullanılan başka bir testtir. Kreatinin ölçümünün uygun olmadığı olgularda, örneğin karaciğer sirozunda, aşırı şişmanlarda, beslenme bozukluğu çekenlerde ve kas kitlesi azalmışlarda özellikle yararlı olabilir. Özellikle yaşlılarda, diğer parametrelerin normal olabildiği durumlarda böbrek hastalığının erkenden tanınmasında sistatin C testi yararlı olabilmektedir.
Hastalık |
Tanısal Testler |
Hastalığı izlemek için kullanılan Testler |
Kronik böbrek yetmezliği |
BUN, kreatinin, tahmini GFR, elektrolitler, kalsiyum, fosfat, alkalen fosfataz, paratiroit hormonu, Tam Kan Sayımı |
|
Böbrek taşları |
Görüntüleme, idrar tahlili |
|
Nefrotik sendrom |
İdrar tahlili, serum albümini, total protein, kolesterol, idrar total proteini, antinükleer antikor (ANA) testi, hepatit B testi, hepatit C testi, kompleman düzeyleri |
İdrar total proteini, serum kolesterol, BUN, kreatinin, tahmini GFR |
Nefritik sendrom |
İdrar tahlili, BUN, kreatinin, tahmini GFR, serum albumini, idrar total proteini, antinükleer antikor (ANA) testi, antistreptolizin O (ASO), antiglomerüler bazal membran antikoru, antinötrofil sitoplazmik antikorlar |
|
Diyabet veya yüksek kan basıncına bağlı böbrek hastalığı |
Mikroalbumin, idrarda total protein , BUN, kreatinin, tahmini GFR |
Görüntüleme teknikleri
Yapısal bir sorun veya tıkanmadan kuşkulanıldığında böbreğin görüntülenmesi yararlı olabilir. Ultrason, BT taraması (bilgisayarlı tomografi), izotop taraması veya intravenöz piyelografi [IVP)) kullanılabilir. İntravenöz ürografi, işeme sistogramı veya renal arteriyografi (veya arteriyografi) gibi değişik radyolojik yöntemler de kullanılabilir.
Böbrek biyopsisi
Biyopsi idrardaki protein veya kanın nedenini belirleyebildiği gibi tedavinin etkinliğini izlemek için de kullanılabilir. Küçük bir böbrek dokusunun analizi böbrekteki yapısal hasarın nitelik ve boyutunu açıklığa kavuşturabilir. Glomerüler filtrasyon hastalığından kuşkulanıldığında bir biyopsi iğnesi ve tanısal görüntüleme düzeneğiyle elde edilen doku parçası sıklıkla yararlı olmaktadır.
Tedavi
Var olan böbrek veya idrar yolu hastalığının cinsine göre tedavi değişmektedir. Genellikle böbrek veya idrar yolu hastalığının ne kadar erken farkına varılırsa tedavi edilebilme olasılığı o kadar yüksektir. Diyette kısıtlamalar, ilaç tedavisi ve cerrahi işlemler de uygun olabilmektedir. Böbrekler vücuttan atıkları ve suyu etkin biçimde atamazsa böbreğin süzme yetisini üstlenmek üzere haftada birkaç kez bir diyaliz makinesi kullanılır. Böbrekler yetmezliğe girdiğinde böbrek nakli ameliyatı başka bir seçenek olmaktadır. Diyabet (şeker hastalığınız) veya hipertansiyon varsa böbrek hasarını önlemek veya en alt düzeye indirmek için kan basıncınız ve kan şekerinizin kontrol altına alınması son derece önemlidir.
İlgili Sayfalar
Bu İnternet Sitesinde
Testler: Albümin, Kalsiyum, Kreatinin, tahmini GFR, Kreatinin klirensi, Elektrolitler, Eritropoietin, Mikroalbümin, Paratiroit hormon, Fosfat, Potasyum, Prealbümin, Renin, U İdrar tahlili, İdrar kültürü, Vitamin D, Beta-2 Mikroglobülin
Hastalıklar: Diyabet, Otoimmün bozukluklar, Lupus, Asidoz ve Alkaloz, Proteinüri
Başka İnternet Sitelerinde
American Association of Kidney Patients
National Institute of Diabetes & Digestive & Kidney Diseases: National Kidney Disease Education Program
National Kidney Foundation Information Center
The Life Options Rehabilitation Program
Kidney School
Home Dialysis Central
Makalenin kaynakları
DİKKAT : Bu makale burada alıntılanan kaynaklarla birlikte Lab Tests Online Editöryal İnceleme Kurulunun toplu deneyimlerine dayanmaktadır. Bu makale belli aralıklarla Editörler Kurulu tarafından gözden geçirilmekte olup inceleme sonucu güncelleştirlebilmektedir. Alıntı yapılan her yeni kaynak listeye eklenecek ve kullanılmış orijinal kaynaklardan ayırt edilecektir.
Bu Derlemede Kullanılmış Kaynaklar
NKUDIC: The Kidneys and How They Work. http://kidney.niddk.nih.gov/Kudiseases/pubs/yourkidneys/ http://kidney.niddk.nih.gov. İnternet girişi: Eylül 2009.
Giles PD, Rylance PB, Crothers DC. New results from the Modification of Diet in Renal Disease study: the importance of clinical outcomes in test strategies for early chronic kidney disease. QJM. Şubat 2008 ;101(2):155-8. E-yayın: 14 Ocak 2008.
Önceki Derlemelerde Kullanılan Kaynaklar
American College of Physicians Complete Home Medical Guide. Goldmann DR, editör. 1999. New York: DK Publishing, Inc. s. 694-708, 1037.
Harvard Medical School Family Health Guide. Komaroff I. 1999. New York: Simon & Schuster, s. 810-825.
Johns Hopkins Family Health Book. Klag MJ, editör. 1999. New York: HarperCollins Publishers, s. 1069, 1078-1095.
Kidney Failure: the Facts. Cameron S. 1998. New York: Oxford University Press, s. 2-5, 8-10, 15-28.
National Institute of Diabetes & Digestive & Kidney Diseases, National Institutes of Health web site. http://www.niddk.nih.govhealth/kidney/kidney.htm http://www.niddk.nih.govhealth.
American Kidney Fund, Inc. http://www.akfinc.org/KidneyFacts http://www.akfinc.org.
ress, Pp. 2-5, 8-10, 15-28.
National Institute of Diabetes & Digestive & Kidney Diseases, National Institutes of Health web site. Available online at http://www.niddk.nih.govhealth/kidney/kidney.htm through http://www.niddk.nih.govhealth.
American Kidney Fund, Inc. Available online at http://www.akfinc.org/KidneyFacts through http://www.akfinc.org.