Hepatit

Hepatitin belirtileri ve bulguları nedenlerine bakılmaksızın aynı kalmakla birlikte kişiden kişiye ve zamanla değişebilmektedir. Birçok kişide az sayıda, hafif derecede ve/veya belli belirsiz hastalık belirtileri mevcut olabilir ve bunlar yanlışlıkla soğuk algınlığına bağlı diye düşünülebilir. Daha sık görülen belirtiler ve bulguların bir bölümü:

• Yorgunluk
• Bulantı
• Karın ağrısı
• Eklem ağrıları
• Kaşıntı
• Sarılık

Bazı kişiler iştah kaybı, koyu renkli idrar ve açık renkli dışkı gibi ilave belirtiler gösterebilir. Daha ciddi komplikasyonlar karında sıvı birikimi (asit) ve zihin bulanıklığını içerebilir.

Fizik muayene hassas ve büyümüş bir karaciğeri ortaya çıkartabilir. Kronik hepatit genellikle hiçbir hastalık belirtisine neden olmadığı gibi yalnızca enerji kaybı ve yorgunluk şeklinde ortaya çıkabilir. Bazı kişilerde kronik hepatit karaciğeri yavaş yavaş hasara uğratabilir ve yıllar sonra karaciğer yetmezliğine yol açabilir. Kronik formu tipik olarak yıllarca devam eder ve nadiren tedavi edilmeden geçebilir.

Hepatit olduğu bilinen veya kuşkulanılan olgularda kullanılabilen birçok laboratuvar testi mevcuttur. Bu testler değişik nedenler için kullanılabilir ve bu kategorilerin bir veya daha fazlası içinde sınıflandırılabilir:

• Karaciğer iltihaplanması ve/veya hasarını saptamak için kullanılan genel biyokimyasal testler
• Viral hepatiti saptamak için kullanılan tarama testleri. Örneğin, hepatit B veya hepatit C taraması hastalık riskinde artış nedeni ile (yasadışı ilaç kullanımı, birden fazla sayıda partnerle cinsel ilişki) veya kan bağışı sırasında yapılabilir.
• Altta yatan nedene tanı koymaya yardımcı olmak için kullanılan testler
• Hepatitin seyrini izlemek ve/veya tedaviyi yönlendirmeye yardımcı olmak için kullanılan izlem testleri

Akut hepatitten ateş, iştah kaybı ve bulantı ve bunlara sıklıkla eşlik eden koyu renkli idrar, açık renkli dışkı, deri ve göz beyazlarında sarı renge dönme (sarılık veya ikter) gibi belirtiler görüldüğünde kuşkulanılır ve testler yapılır.  

Kronik hepatit daha çok rutin test sonuçlarının anormal olmasıyla saptanır. Hiçbir belirtisi olmayan veya az sayıda veya belli belirsiz hastalık belirtileri olan hastada hepatit ilk kez Kapsamlı Metabolik Panel (KMP) gibi rutin testler sırasında saptanabilir.

KMP sıklıkla yılda bir yapılan fizik muayenenin bir bölümü olarak istenen bir testler grubudur. Bu testler karaciğer iltihaplanması veya travmasının ilk göstergesi olabilir. Bu testler hepatitin saptanmasına yardımcı olabilmekle birlikte altta yatan nedeni belirleyemez. Nedeni saptamak ve tedavinin yönlendirilmesine yardımcı olmak için ilave testler gerekebilir.

KMP’ye ilaveten hem karaciğer hasarını saptamak hem de ne kadar ciddi olabildiğini göstermek başka genel amaçlı testler de kullanılabilir. Bu testlerin bir bölümü aşağıda listelenmiştir:

• Alanin aminotransferaz (ALT) –başlıca karaciğerde bulunan bir enzim olup hepatiti en iyi saptayan testir
• Aspartat aminotransferaz (AST) – karaciğerde ve özellikle kalp ve başka kaslarda bulunan bir enzim
• Alkalen fosfataz (ALP) – safra kanallarıyla ilişkili, kanallar tıkalı olduğu zaman yükselen, kemik hastalıklarında da artan bir enzim
• Gama-glutamil transpeptidaz (GGT) – karaciğerde bulunan ve karaciğer  fonksiyonlarına karşı çok duyarlı olan bir enzim olup yüksek ALP’nin nedenlerini ayırt etmeye yardımcı olur. GGT de yükselmişse, yükselmiş ALP kemik hastalığıyla değil karaciğerle ilişkilidir.
• Bilirübin – yaşlı kan hücrelerinin parçalanması sonucu oluşan bir atık ürün.Yüksek miktarlarda bulunduğunda sarılığa ve koyu renkli idrara neden olan  sarı bir bileşiktir.
• Albümin – karaciğer tarafından üretilen başlıca protein olup karaciğerin bu proteini ne kadar iyi yaptığının ölçüsüdür.
• Total Protein – kanda bulunan albümin ve enfeksiyonlarla savaşmak için üretilen antikorlar da dahil olmak üzere tüm diğer proteinleri ölçer.
• Protrombin zamanı (PT). Hepatit hastası olan veya hepatiti olduğundan kuşkulanılan kişiler için bu test istenebilir. Kan pıhtısı oluşumu için kullanılan proteinler (pıhtılaşma faktörleri) çoğunlukla karaciğer tarafından üretilmekte olup uzamış protrombin zamanı karaciğer hasarının şiddet derecesini gösterebilir.
• Karaciğer biyopsisinde bir iğne karaciğere batırılarak az miktarda hücre alınır ve bir  Patoloji Uzmanı tarafından mikroskop altında incelenir. Biyopsi hastalığa tanı koymanın en kesin yöntemidir. Bu bir girişimsel işlem olduğundan birincil olarak diğer testler bir sonuca ulaştırmadığında veya karaciğerde ne ölçüde hasar oluştuğunu belirlemek için kullanılır.  

Spesifik hepatit tiplerine ilişkin laboratuvar testlerine ait  bilgiler için Genel Bakış sayfasındaki Tablo içindeki bağlantılara tıklayın.

Hepatiti belirlemek, tanı koymaya ve karaciğer hasarının nedenini belirlemeye yardımcı olmak için ultrasonografi ve özel görüntüleme teknikleri kullanılabilir.

Hepatitin sıkça görülen nedeni bir virüs ile enfeksiyonudur. Birincil olarak hepatitle ilişkili beş virüs keşif sırasına göre A, B, C, D ve E olarak adlandırılmıştır. akut viral hepatit en çok hepatit A (HAV), hepatit B (HBV) ve hepatit C (HCV) şeklinde olup yalnızca HBV ve HCV Kronik hepatite neden olmaktadır. 

Hepatit A son derece bulaşıcı bir hastalık olup virüs bulaşmış su ve besinle yayılmaktadır. Birçok kişi bu hastalığı geçirmekte olduğunu bilmeyebilir.  Hastalık belirtileri soğuk algınlığına benzer ve sıklıkla hepatite bağlı olduğu düşünülmez. Aşısı kullanılmaya başlandığından beri hepatit A sıklığı azalmakta olup son 40 yılın en düşük seviyesindedir. Hepatit A akut hastalığa neden olmakta, kronik formu görülmemektedir. Tedavi genellikle yalnızca destekleyici tedavi şeklindedir. Hastaların çoğu yaklaşık 6 ay içinde kendilerini toparlar.

Hepatit B  bulaşık kan veya iğnelerle temas, enfeksiyon kapmış kişilerle cinsel ilişki, hastalıklı anneden bebeğe geçiş  sonucu yayılabilmektedir. Akut viral hepatitin en sık görülen formudur. Birçok kişi az sayıda (veya hiçbir) hastalık belirtisine sahip olduğundan hastalığı geçirdiğini farketmeyebilir. Yenidoğanların rutin olarak aşılanması ile bu hastalıkta dramatik bir düşüş görülmektedir.

HBV’li erişkinlerin çoğu herhangi bir girişimde bulunulmaksızın iyileşecek, ancak yaklaşık % 1-3’ü taşıyıcı-kronik enfeksiyonlu olarak hastaları başkalarına yayabilecektir. Yenidoğanlar ve küçük çocuklar özellikle kronik HBV enfeksiyonuna karşı savunmasızdır.  HBV’ye maruz kalan yenidoğanların % 90’a varan bölümüyle çocukların % 25-50’si kronik enfeksiyona yakalanırlar. Gebe kadınlarda hepatit B taramasının ortaya çıkışı ve yenidoğanların aşılanmasıyla birlikte enfeksiyona yakalanan bebeklerin sayısı düşmüştür. Dünyada tahminen 350 milyon kişi kronik HBV enfeksiyonu hastasıdır.

Hepatit C, bu virüs ilebulaşık kana maruz kalmayla yayılmaktadır. En sık görülen neden iğnelerin ortaklaşa kullanılması (kokain ve eroin gibi maddelerin kullanımı) ile ilişkilidir.  Ayrıca sağlık çalışanlarının meslek gereği kullandıkları iğneler veya başka keskin nesnelerle yaralanması, doku yırtılmalarına neden olan cinsel aktivite, doğum sırasında anneden bebeğe geçiş, tıraş bıçakları ve diş fırçaları gibi kanla bulaşık kişisel eşyaların paylaşılması yoluyla enfeksiyona yakalanılmaktadır.

Birçok kişi hiçbir hastalık belirtisine sahip olmadıkları için hepatit C enfeksiyonuna yakalanıp yakalandıklarını bilmemektedir. Bir akut hepatit nedeni olarak HCV, hepatit B’den daha az görülmekle birlikte kronik hepatitin en çok saptanan nedenidir. HCV’ye maruz kalanların yaklaşık % 75-85’inde kronik hepatit gelişecektir. Buna ek olarak yaklaşık % 60-70’inde kronik karaciğer hastalığı gelişmekte, kabaca %5- 20’sinde yıllar sonra siroz gelişmektedir. Tahminen %1-5’i siroz gibi bir kronik enfeksiyondan ve karaciğer kanserinden kaybedilecektir.

Hepatit C’yi önleyen bir aşı mevcut olmamasına rağmen bir aşı geliştirmeye yönelik araştırmalar süregelmektedir. Halen enfeksiyona yakalanmamanın en iyi yolu özellikle iğne yapmak için kullanılan enjektör iğnelerinin ortak kullanılmasından kaçınma gibi  olası virüs kaynaklarına maruz kalmayı sınırlamaktır.

Hepatit D ve E nadiren görülmektedir. Hepatit D, ancak hepatit B varlığında enfeksiyona neden olmakta ve enfeksiyonuı daha fazla şiddetlendirebilmektedir.  Genellikle bulaşık kan ve iğnelerle temas sonucu yayılmaktadır. Hepatit E, hepatit A’ya benzer şekilde yayılmakta olup birincil olarak Asya, Afrika ve Güney Amerika’da bulunmaktadır.

Viral hepatitin belirtileri ve bulguları genelde hepatitinkilere benzemektedir. Ayrıntılı bilgiler için Belirtiler ve Bulgular bölümüne bakınız.

Laboratuvar Testleri
Spesifik hepatit virüslerinin neden olduğu hepatite tanı koymaya ve/veya takip etmeye yardımcı olmak için çeşitli antikor ve antijentestleri mevcuttur. En sık görülen viral hepatit nedenlerine ilişkin test bilgileri için  viral hepatit A, B ve C sayfalarına veya aşağıda verilen tablodaki özet bilgilere bakınız.

Özet Tablo: En sık görülen viral hepatit nedenleri

Korunma
Yeni viral hepatit olgularının görülme sıklığı güvenli enjeksiyon ve cinsel aktivitelerin uygulanması (hepatit B ve C’den korunmak için önemli) , hepatit A ve B için aşıların (halen hepatit C’nin aşısı yoktur) üretilmiş olmasıyla azalmıştır. Hepatit B ve C açısından kan ünitelerinin taranması kan nakilleri yoluyla bu enfeksiyonların bulaşmasını hemen hemen tamamen önlemiştir.  Gebe anneleri hepatit B için sistematik biçimde tarama programı ve her yenidoğanın aşılanması yeni hepatit B olgularını büyük ölçüde azaltmıştır..

Tedavi 
Akut viral hepatit A, B ve C için destek ve yakınmaların giderilmesi sıklıkla gereken tek  tedavi yöntemleri olmaktadır.  Bu yaklaşım genellikle bol bol istirahat, sıvı ve besleyici besinlerin alımını içerir. Hepatit A hastalarının çoğu herhangi bir komplikasyon olmaksızın iyileşmektedir. Hepatit B ve C hastalarının bir bölümünde kronik hastalık gelişmektedir. Kronik hastalıklarda amaç karaciğerin daha fazla yıkıma uğramasını önlemek, hastalığa neden olan veya alevlendiren altta yatan bozuklukları tedavi etmek ve viral hepatitin başkalarına bulaşmasını önlemektir.  Kronik hepatit B ve C’yi tedavi eden ilaçlar mevcut olmasına rağmen herkesin tedavi edilmesi gerekmemektedir. Verilen antiviral ilaçlar ciddi yan etkilere neden olabilmektedir.  Sıklıkla kronik hepatitliler siroz veya karaciğer kanseri gelişimini izlemek için takip altında tutulacaklardır. Viral hepatitler için yeni tedaviler, aşılar ve korunma stratejileri giderek sayıca artmaktadır. Halen mevcut seçeneklerin riskleri ve yararları hakkında doktorunuzla konuşmanız önem taşır.

Karaciğer alkol, ilaçlar ve çevresel toksinlerin metabolizmasından sorumludur. Kullanılabilen ve/veya daha sonra vücuttan atılabilen maddeleri parçalar. Bazı ilaçlar, kimyasal maddeler ve toksinler, kişi bunlara maruz kaldığında karaciğer hasarına neden olabilirler. Bazen toksik hepatit belirtileri maddeye maruz kaldıktan sonra hemen veya saatler veya günler içinde ortaya çıkabildiği gibi ilaca veya kimyasal maddenin yinelenen kullanımları sonrası yavaş yavaş gelişebilmektedir.

Asetaminofen toksik hepatite neden olabilen  ilaçlara  örnek olarak verilebilir ve bu ilaç reçeteyle veya reçetesiz satılan sayısız ilaçta bulunan bir maddedir.  Tedavi edici dozlarda ağrı kesici olarak yararlıdır. Ancak çok yüksek dozlarda  veya alkolle birlikte alındığında yaşamı tehdit edici akut karaciğer yetmezliğine neden olma potansiyeline sahiptir.

Aşırı miktarlarda alkol tüketimi bu tip hepatitin olağan bir nedenidir. Aşırı içicilerin yaklaşık % 10’unda bu hastalık gelişmektedir. Hafif derecede, yıllar boyu devam eden ve hiçbir spesifik belirti vermeyen Kronik hepatit şeklinde olabilir.  Ancak zamanla giderek daha fazla hasara uğramaktadır. Alkol tüketimi kersildiğinde hasar geridönüşlü olabilir.  Daha tehlikeli akut hepatit tipinde bol miktarda alkol tüketiminden sonra hastalık belirtileri hızla ortaya çıkarak ağır komplikasyonlara ve olasılıkla ölüme yol açabilir.

Birçok ilaç az sayıda kişide rastlantısal olarak hepatite neden olma potansiyeline sahiptir. Etkileri önceden tahmin edilemez ve gibi ilaca karşı oluşan allerjik bir reaksiyona bağlıdır. Bazı insanlarda bu  etkiye sahip ilaçlar arasında anestetikler, antibiyotikler, anabolik steroitler ve kasılma nöbetleri için kullanılan ilaçlar sayılır.

Belirtiler ve bulgular: Toksik hepatitin belirtileri ve bulguları nedene göre değişmektedir. Aniden ortaya çıkabilir veya  ilaç veya toksine uzun süreli maruz kalma sonucu yavaş yavaş zamanla gelişebilirler.  Belirtiler ve bulgular sıklıkla  hepatitinkilere benzer.  Ayrıntılı bilgiler için Belirtiler ve Bulgular bölümüne bakınız.

Laboratuvar testleri
İlaç, alkol ve kimyasal maddelere bağlı hepatit tipik olarak doğrudan laboratuvar testleriyle test edilmezler. Sıklıkla hastayı muayene ederek, özellikle eskiden alınan kimyasal maddeler, ilaçlar , ve alkol tüketimi hakkında tam bir tıbbi öykü alarak, mümkünse endüstriyel çözücü maddeler gibi hastanın işyerinde maruz kalabildiği tehlikeleri değerlendirerek tanıya varılır. Toksik hepatitli kişinin değerlendirmesinde yardımcı olan bazı testler uygulanabilir:

• Karaciğer paneli – karaciğer hasarını saptamak ve yaygınlığını belirlemek için
• Etanol düzeyi – nedenin alkol olduğundan kuşkulanılıyorsa
• Acil ve İlaç dozaşımı testleri – hepatitin nedenini belirlemeye ve tedaviyi yönlendirmeye yardımcı olmak için kötüye kullanılan ilaçlar, asetaminofen ve tedavi ilaçları dahil olmak üzere

Tedavi 
Toksik hepatitlerin pek çok türünün tedavisi bulunmamaktadır.  Genellikle ilk adım karaciğer hasarına neden olan ilaçları kesme veya toksinlere maruz kalmaktan kaçınma şeklindedir. Birçok kişi yeterince hızla önlem alındığında bu hepatit tipini tamamen atlatmakla birlikte bazen karaciğerin iyileşmesi aylar alabilmektedir Ara sıra siroz, hatta karaciğer yetmezliği gibi kalıcı hasar oluşabilmektedir. Karaciğer geridönüşsüz şekilde hasarlanmışsa karaciğer nakli bir seçenek olabilir.

Asetaminofen dozaşımına karşı, karaciğer hasarını minimal düzeye indirebilen bir  tedavi mevcuttur.  İlacın alınmasını takiben 24 saat içinde antidot olarak N-asetilsistein (NAC) verilebilir. İlacın alımından sonraki 8 saat içinde verildiğinde maksimal etki gösterdiğinden bu zehirlenmeyi mümkün olduğu kadar kısa zamanda belirleyip tedavi etmek önem taşır.

Karaciğeri etkileyen birçok kalıtsal hastalık akut veya kronik hepatit belirtileri ve bulgularına neden olarak ortaya çıkabilir. Bazı örnekler:

• Hemokromatozis: En sık görülen kalıtsal hepatit formu olup vücuda çok fazla demirin emilmesi ve sonuçta birikmesiyle ilişkilidir.  Zarar gören başlıca organlardan biri karaciğerdir ve kronik hepatit aşırı demir yüklenmesine bağlı olabilir.
• Alfa-1-antitripsin eksikliği: Oldukça sık görülen bir kalıtsal hastalık olup bu enzim eksikliği olan çocuklarda hem akut hem de kronik hepatite çok rastlanmaktadır.  Erişkinlerde karaciğer tutulumunu saptamak sıklıkla zordur fakat alfa-1 antitripsin eksikliği olanlarda hem siroz hem de karaciğer kanseri daha sık görülmektedir.
• Wilson hastalığı:  Seyrek görülen bir kalıtsal hepatit formu olup karaciğerde, beyinde ve diğer dokularda aşırı bakır birikimiyle ilişkilidir. Bu hastalık hem akut hem de kronik hepatite neden olabilmektedir. Wilson hastalığı tedavi edilmezse giderek kötüleşerek sonunda ölümle sonlanır.

Listelenmiş spesifik hastalıklara ilişkin daha fazla bilgi için yukarıdaki bağlantılara tıklayın

Belirtiler ve Bulgular: Kalıtsal hepatit formları için değişkendir ve kendilerine özgüdür. Bu hastalıklar hakkında daha fazla bilgi için yukarıdaki bağlantılara tıklayın. Bu hastalıklarda karaciğer tutulumunun belirtileri ve bulguları genelde hepatitinkilere benzemektedir. Bu hastalıklar hakkında ayrıntılı  bilgi için Belirtiler ve Bulgular bölümüne bakınız.

Laboratuvar Testleri 
Ailevi karaciğer hastalığı öyküsü varsa kalıtsal hepatitten kuşkulanılır. Bazı kalıtsal karaciğer hastalıklarının varlığını tespit için yapılan testler:

• Demir testleri:  Örneğin serum demiri, total demir bağlama kapasitesi ve hemakromatoz tanısı koymaya yardımcı olmak için ferritin
• Alfa-1-antitripsin düzeyi: alfa-1 antitripsin eksikliğini test için
• Seruloplasmin ve bakır testleri – Wilson hastalığına tanı konmasına yardımcı olabilir. Vücut normalde fazla bakırı safraylaatmakta, bir bölümü seruloplazmin enzimine bağlanmaktadır. Wilson hastalığında bağlama ve atılım süreçleri uygun biçimde çalışmamakta, kanda seruloplazmin düzeyleri azalırken kan, idrar ve karaciğerde serbest bakır konsantrasyonlarının artmasına yol açmaktadır.
• Genetik testler – kalıtsal hepatit tiplerine yol açabilen belli bazı genlerdeki mutasyonları saptamak için bu testler kullanılabilir. Örneğin, HFE genindeki mutasyonlara ilişkin testler hemokromatoz tanısı koymada yardımcı olabilmektedir.

Tedavi 
Karaciğeri etkileyen genetik hastalıklar için tam iyileşme olasılığı yoktur. Tedaviler nedene bağlı olup hastalık tipleri kadar çeşitlidir. Örneğin, kalıtsal hemokromatozun tedavisi genellikle belli aralıklarla damardan kan alımını (flebotomi) içerir. Hastalıklı kişiden yaklaşık yarım litre kadar kan alınarak hastanın vücudundaki demir miktarı azaltılır.Wilson hastalığı olanlar bakırdan fakir bir diyete alınabilir; bakırın vücuttan atılmasına veya besinlerden emilmesini engellemeye yardımcı olmak için ilaçlarla tedavi edilebilir.  Spesifik tedavilere ilişkin daha fazla bilgi için yukarıdaki hastalıkların işaretlenmiş adlarını tıklayınız.