Kolon Kanseri

Nedir? 

Kolon dört bölümden ibaret olup 1.5 metre uzunluğundaki kalın bağırsağın büyük bir bölümünü oluşturur.  Sindirim kanalında (vücudunuzun içinde yiyeceklerin  izlediği yolak) kolon ince bağırsaktan sonra ve rektumdan (düz bağırsak) önce gelir. Kolon bağırsakların içeriğinden su, vitaminler ve minerallerin emiliminden ve muhafazasından  sorumludur. Ayrıca, bağırsakların içeriğini karıştırır, dışkıları oluşturur ve vücuttan sindirilmemiş maddeleri uzaklaştırır.

Bu makalede kolon ve rektum kanserlerine “kolon kanseri” denilecektir. İkisi birlikte erişkinlerde en çok üçüncü sıklıkta görülen kanser türü olup, erkekler ve kadınlarda kanserden ölümlerin ikinci önde gelen nedenidir. Kolon kanseri olgularının çoğu bağırsak boşluğu içine el parmaklarına benzer oluşumlar olan iyi huylu poliplerin gelişmesiyle başlar. Elli yaş üstü kişilerde iyi huylu polipler oldukça sık görülmektedir. Ancak, kanserleşebilirler ve normal kolon ve vücudun diğer bölgelerini istila etme (metastaz yapma) kabiliyeti kazanabilirler . Tümörler bağırsakları tıkayarak atımı engelleyebilirler. 

Kolon ve rektum kanserinin tam olarak nedenleri bilinmemekle birlikte riskin genetik, beslenme ve yaşam tarzı faktörleriyle ilişkili olduğu görünmektedir. Öz ve soygeçmişinde kolon kanseri veya polip geçmişi olanlar ile bir iltihabi bağırsak hastalığı  olan    ülseratif koliti ve bağışıklık yetersizliği olanlar daha yüksek risk altındadır. Ailevi adenamatoz  veya polipozis denilen ve seyrek görülen bir kalıtsal hastalık da yaşamın erken evresinde iyi huylu poliplerin gelişmesine neden olmakta ve bu hastalarda kolon ameliyat ile çıkartılmadıkça hemen hemen hepsinde kanser gelişimine neden olmaktadır. Risk yaşla ve vücudun diğer kısımlarında kanserlerin oluşumuyla birlikte artmaktadır.  Yağ ve etten zengin yiyecekler özellikle minimal meyve, sebze ve lifli besin alımıyla birlikte ise bir risk faktörüdür. Yaşam tarzı faktörleri sigara kullanımı, şişmanlık ve hareketsiz yaşam tarzını içermektedir.

Bulgular

Kolon kanseri sıklıkla erken bulgular veya belirtiler  olmaksızın gelişmektedir. Oluşabilen hastalık belirtileri :

• On gün veya daha uzun süre devam eden diyare, kabızlık veya dışkılama alışkanlıklarında başka değişiklikler
• Dışkıda kan (açık veya koyu renkli)
• Nedeni açıklanamayan anemi
• Karnın alt bölümünde karın ağrısı ve hassasiyet
• Karında rahatsızlık hissi (sık sık gaz ağrıları, şişkinlik, dolgunluk hissi ve kramplar)
• Bağırsak tıkanması
• Nedeni bilinmeyen kilo kaybı
• Normalden daha dar dışkılar
• Sürekli yorgunluk

Kanser veya başka birçok anormallik bu belirtiler ve bulgulara neden olabilmektedir. Bu belirtiler ve bulgulardan herhangi birine sahipseniz  doktorunuzla konuşmanız önemlidir. Kansere yol açan polipler saptanıp çıkartılmışsa sıklıkla kolon kanseri engellenebilir. Kolon kanseri erken belirlenirse % 90’a varan oranda tedavi edilebilir.

Erken Tanı için Tarama Testleri

Erişkinlerin 50 yaşından sonra düzenli kolon kanseri tarama testlerine başlaması önerilir. Hangi tarama testinin hangi sıklıkla kullanılacağı kararı eninde sonunda kişinin bireysel kolon kanseri riskine bağlıdır.Örneğin birinci derece akrabada kolon kanseri varsa olası kanser öncülü poliplerin tanımlanmasına yardımcı olmak için  taramalara akrabaya tanı konan yaştan 10 yıl önce başlanmalıdır.

Amerikan Kanser Derneği (American Cancer Society), ABD Dernekler Federasyonu Kolorektal Kanser Görev Gücü (US Multi-Society Task Force on Colorectal Cancer) ve Amerikan Radyoloji Derneği  (American College of Radiology) 2008 Martında ortaklaşa kanser öncülü polipler ve kolon kanserinin erken tanı kılavuzlarını yayınlamıştır. Bu kılavuzlar tarama seçeneklerini iki kategoriye ayırmaktadır: 1) kolonu inceleyen, hem kanser hem de kanser öncülü polipleri saptayabilen tamamen  veya kısmi incelemeler ve 2) dışkı numuneleri üzerinde olasılıkla mevcut kanserin neden olduğu kan izlerini veya dışkıyla atılmış kanserli hücreleri belirlemek için kullanılan laboratuvar testleri.  Bu tarama seçenekleri arasında başka bir farklılık da test yapıldığı zaman sigmoidoskopi ve kolonoskopi gibi  doğrudan incelemelerin poliplerin çıkartılmasına olanak tanımasıdır. Diğer bütün tetkiklerden sonra  herhangi bir kuşkulanılan oluşumu ortadan kaldırmak için başka bir girişim yapılmalıdır.

Bu tetkikler kolonu görüntülemekte olup hem kanser öncülü polipleri hem de mevcut kanserleri gösterir.

Test	TANIMLAMA	ÖNERİLEN TARAMA ARALIĞI	OLUMLU YÖNLERİ	OLUMSUZ YÖNLERİ
Sigmoidoskopi	Sert veya bükülebilir ışıklı bir aletle rektum ve kolonun alt bölümünün incelenmesi	5 yılda bir	Önceden minimal hazırlık Genellikle sakinleştiriciye (sedasyon) gerek yok Oldukça çabuk ve güvenli	Kolonun yalnızca yaklaşık % 30’unu inceler Poliplerin hepsini çıkartamaz Küçük bir kanama, enfeksiyon veya bağırsak yırtığı riski Bulgular anormalse kolonoskopiye gerek duyulabilir.
Kolonoskopi	Işıklı bir aletle rektum ve kolonun tümüyle muayenesi	10 yılda bir	Kolon tümüyle incelenebilir Polipler çıkartılabilir ve patoloji testi için biyopsiler alınabilir	Önceden kapsamlı tam bir bağırsak hazırlığı Uygulanması için hastanın sakinleştirilmesi (sedasyonu) gerekir Hazırlanması ve işlem sonrası toparlanması en azından bir ile iki gün sürer Kanama, enfeksiyon veya bağırsak yaralanması riski
Çift kontrastlı baryum lavmanı	Kolon ve rektumun bir dizi görüntüsü alınır. Hastaya röntgen filmlerinde kolon ve rektumun ana hatlarını gösteren beyaz tebeşirimsi bir lavman çözeltisi verilir. Rektum içine bir tüp sokulur ve bağırsaklar havayla şişirilir.	5 yılda bir	Sakinleştirici (sedasyon) gerekli değil   Kolonu tümüyle gösterebilir. Göreceli olarak güvenli; minimal kolon yırtığı riski	Koloskopi için gerekli olduğu gibi tam bir bağırsak hazırlığı Polipleri çıkartamaz Kuşkulu bulgular varlığında kolonoskopi gerekebilir
Sanal kolonoskopi (Bilgisayarlı tomografik kolonoskopi)	X ışınları kullanarak  bilgisayar yardımıyla rektum, kolonun tümü ince bağırsağa kadar muayene edilir.  Rektum ve bağırsak içine sokulan bir tüple bağırsak havayla şişirilir.	5 yılda bir	Sakinleştirici gerekli değil  Kolonu tümüyle gösterebilir Göreceli olarak güvenli; minimal kolon yırtığı riski	Tam bir bağırsak hazırlığı gerekli Polipleri çıkartamaz Bulgular anormalse kolonoskopiye gerek duyulabilir

Var olan kanserleri saptayabilen bu testler için dışkı numuneleri kullanılır.

Test	Açiklama	ÖNERİLEN TARAMA ARALIĞI	Olumlu YÖNLERİ	Olumsuz YÖNLERİ
Dışkıda gizli kan testi (FOBT)	Dışkı numunesinde gizli kanı saptamak için kullanılır.	Yılda bir	Bağırsak hazırlığı yok Bağırsağa doğrudan risk mevcut değil Evde numune toplanabilir	Test öncesinde diyet kısıtlaması Kanser öncülü değişiklikleri saptayamaz Kolon içinde yalnızca kanser kanaması değil besinler ve dişsel girişimlerden kaynaklanan her kan numunesini saptar
Dışkı numunesinin immünokimyasal testi  (FIT)	Dışkı numunesinde gizli kanı saptamak için kullanılır; önceki teste göre farklı bir numune toplama tekniği	Yılda bir	Diyet veya ilaç kısıtlaması yok Bağırsak hazırlığı yok Bağırsağa doğrudan risk yok Evde numune alınabilir	Kanser öncülü değişiklikleri saptayamaz Bazı kanserleri atlayabilir. Bir kez yapılan test etkili değildir.
DNA testi	Dışkı numunesinden izole edilen  DNA’da kolon kanseriyle ilişkili spesifik bir gendeki mutasyonları saptar.	Halen tanımlanmamıştır; bir öneri geliştirmek için daha fazla bilimsel kanıta gerek vardır.	Bağırsak hazırlığı veya diyette kısıtlamalara gerek yoktur Evde numune alınabilir Herhangi bir bağırsak yırtılması riski yoktur	Kanser öncülü değişiklikleri saptayamaz Yeterli miktarda dışkı numunesi elde edilmelidir Özel işlemler gerekli

Bunlara ilaveten doktorunuz parmağıyla rektumdaki (düz bağırsaktaki) kitleyi hissetmek için parmakla rektal muayene  yapabilir. Ancak kolon kanserlerinin çoğu parmağın uzanamayacağı yerlerde olup hiçbir belirti vermez.

Kolonoskopiden başka bir tetkik polipler veya kanserin varlığını düşündüren bir sonuç verirse kolonun tamamını incelemek ve polipler veya kanserli olabilen alanlardan doku numuneleri (biyopsiler) almak için  sıklıkla tam bir kolonoskopik inceleme yapılır.

Kolon Kanserinin Tanısal Testleri ve Evrelendirmesi
Kolonoskopi sırasında kanser kuşkusu varlığında dokudan biyopsi alınır, mikroskop altında bir patoloji uzmanı tarafından incelenir. Doku kanserli ise bir sonraki adım hastalığın evresini (veya yaygınlık derecesini) belirlemektir. Tedavi kısmen kolon veya rektum kanserinin “evresine” bağlı olacaktır. Evrelendirme kanserin kaynaklandığı yerden ne kadar uzağa yayıldığına bağlıdır.  Kolon kanserinin evrelendirme sistemleri dünyanın farklı bölgelerinde değişiklik göstermekte, bazı sistemler rakamlar yerine harfleri kullanmaktadır. Kolon kanseri evrelerini tanımlamak için kullanılan ortak bir sisteme göre:

• Evre 0: En iç katmanda çok erken evre kanser
• Evre I: Kolonun iç katmanlarında tümör
• Evre II: Kolonun dış katmanları ve/veya komşu dokuda tümör
• Evre III: Lenf düğümlerine yayılmış tümör
• Evre IV:  Uzak organlara yayılmış tümör

Evrelendirmeye yardımcı olmak için karsinoembriyonik antijen (CEA) denilen bir test istenebilir. Kolon kanseri olan birçok hastada bu protein artmakta ve kan düzeyleri hastalığın evresiyle bir bağıntı göstermektedir. CEA düzeylerinde artış, artmış bir nüks ve  metastatikhastalık geliştirme riskiyle ilişkili olduğundan CEA testi hastalığın gidişatı (prognoz) belirlemede de yardımcı olabilmektedir.

Tedavi  

Her evredeki kolon kanseri genellikle cerrahi yolla, olasılıkla bazı çevre dokusuyla birlikte kanserli doku çıkartılarak tedavi edilir. Evre II ve III için kanseri öldürmeye ve tümörü küçültmeye yardımcı olmak için ilaç ve/veya ışın tedavisi ilave edilebilir  Hastalık belirtilerini iyileştirmek ve yaşamı uzatmak için ilaç ve ışın tedavisi kullanılabilir. Bazı olgularda biyolojik tedavi veya hastanın bağışıklık sistemini uyararak kanser hücrelerini tanıyan ve onlarla savaşan immünoterapiden de yararlanılabilir.

İlgili Sayfalar

Bu internet sitesinde
Testler: Dışkıda gizli kan testi, Tümör belirteçleri
Tarama testleri: Erişkinler (30-49), erişkinler (50 yaş ve üstü)

Başka bir internet sitesinde

College of American Pathologists: MyHealthTestReminder.com - Colon Cancer Screenings
The American Gastroenterological Association: Facts about Colorectal Cancer 
The American Gastroenterological Association: Patient Center, Colorectal Cancer Screening
National Cancer Institute: Colon and Rectal Cancer 
American Cancer Society: Colorectal Cancer: Early Detection 
National Digestive Diseases Information Clearinghouse: Virtual Colonoscopy

Makalenin kaynakları

DİKKAT : Bu makale burada alıntılanan kaynaklarla birlikte Lab Tests Online Editöryal İnceleme Kurulunun  toplu deneyimlerine dayanmaktadır.  Bu makale belli aralıklarla Editörler Kurulu tarafından gözden geçirilmekte olup  inceleme sonucu güncelleştirlebilmektedir. Alıntı yapılan her yeni kaynak listeye eklenecek ve kullanılmış orijinal kaynaklardan ayırt edilecektir.

Bu Derlemede Kullanılmış Kaynaklar

Levin B et. al, (2008). Screening and Surveillance for the Early Detection of Colorectal Cancer and Adenomatous Polyps, 2008: A Joint Guideline from the American Cancer Society, the US Multi-Society Task Force on Colorectal Cancer, and the American College of Radiology. Published online before print March 5, 2008. CA Cancer J Clin 2008. http://caonline.amcancersoc.org/cgi/content/full/CA.2007.0018v1. İnternete giriş tarihi:  Mart 2008.

American Cancer Society. News release, 5 Mart  2008. Health Groups Issue Updated Colorectal Cancer Screening Guidelines—Recommendations Include Two New Tests and Preference for Tests that Detect Precancerous Polyps. http://www.cancer.org. İnternete giriş tarihi:  Mart 2008.

The Facts About Colorectal Cancer. The American Gastroenterological Association (online bilgiler ).  http://www.gastro.org.

(26 Şubat, 2007) Gandey A. Colorectal Cancer Screening Improved With Immunochemical Fecal Occult Blood Test. Medscape Medical News (online bilgiler). http://www.medscape.com/viewarticle/552714. İnternete giriş tarihi Nisan  2008.

(5 Mart  2008) American Cancer Society. Colorectal Cancer: Early Detection (online bilgiler).  http://www.cancer.org. İnternete giriş tarihi. Nisan 2008.

Clarke, W. and Dufour, D. R., Editors (2006).  Contemporary Practice in Clinical Chemistry, AACC Press, Washington, DC. Pp 244-245.

Önceki derlemelerde kullanılmış kaynaklar

Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber’s Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition].

Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (2001). Mosby’s Diagnostic and Laboratory Test Reference 5th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO.

AGA (2001). The Facts About Colorectal Cancer. The American Gastroenterological Association [On-line bilgiler].  http://www.gastro.org.

AGA (2001). Clinical Practice Recommendations -- People at Average Risk. The American Gastroenterological Association [On-line bilgiler].   http://www.gastro.org.

CDC (9 Mart 2001). CDC says colorectal cancer screening rates remain low. Centers for Disease Control [Basın bülteni].  http://www.cdc.gov.

DHHS (1996). “Screening for Colorectal Cancer” in Guide to Clinical Preventative Services, 2nd Edition, Report of the U.S. Preventative Services Task Force, U.S. Department of Health and Human Services, Office of Public Health and Science, Office of Disease Prevention and Health Promotion. [On-line bilgiler]. http://odphp.osophs.dhhs.gov.

MedlinePLUS (Güncelleştirme tarihi: 2 Ocak  2002). Fecal occult blood test (FOBT). MedlinePLUS Encyclopedia [On-line bilgiler].  http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/007008.htm.

National Digestive Diseases Information Clearinghouse: Virtual Colonoscopy. http://digestive.niddk.nih.gov/ddiseases/pubs/virtualcolonoscopy/.