Cushing sendromu, Cushing hastalığı, Addison hastalığı, hipofiz hastalığı ve böbrek üstü bezi tümörlerinin tanısının konulmasına yardımcı olmak için bu test yapılır.
ACTH
Aşırı veya eksik kortizol üretimiyle ilişkili yakınmalarınız varsa veya doktorunuz hipofiz veya böbrek üstü bezlerinizden kaynaklanan bir hormon dengesizliğiniz olduğundan kuşkulanıyorsa bu test yapılır.
Kolunuzdaki venden alınan kan örneğinden
Doktorunuz testten önceki gece aç kalmanızı isteyebilir. Kan tipik olarak sabah yaklaşık saat 8:00’de alınır.
-
Nasıl kullanılır?Vücutta aşırı veya yetersiz kortizol düzeyleriyle ilişkili hastalıkların saptanması, tanı konması ve izlenmesine yardımcı olmak üzere kan ACTH düzeyleri ölçülür. Bu hastalıklar:
- Cushing hastalığı: hipofiz bezi içinde ACTH salgılayan genellikle iyi huylu tümöre bağlı kortizol fazlalığı
- Cushing sendromu:aşırı miktarda kortizole maruz kalmakla ilişkili belirtiler ve bulguları ifade etmektedir. Cushing hastalığına ilaveten Cushing sendromu bir böbrek üstü bezi tümörü, adrenal hiperplazi, steroid ilaçları veya hipofiz dışında yerleşik (örn: akciğerlerde), ektopik tümöre bağlı olabilir.
- Addison hastalığı, birincil adrenal yetersizliği: böbrek üstü bezi hasarına bağlı azalmış kortizol üretimi
- İkincil adrenal yetersizliği: hipofiz işlev bozukluğu nedeniyle kortizol üretiminde azalma
- Hipopitüitarizm: ACTH üretimi dahil hipofiz tarafından hormon üretiminin azalmasına (veya yokluğu) yol açan hipofiz işlev bozukluğu veya hasarı
Normalde ACTH düzeyi, kortizol düzeyiyle karşıt yönde değişiklikler gösterdiğinden hem ACTH hem de kortizolün ölçülmesi bu hastalıkların bazıları arasında ayrım yapmaya yardımcı olabilir.
-
Ne zaman istenir?Hastada kortizol eksikliği veya fazlalığıyla ilişkili belirtiler veya bulgular mevcut olduğunda bu test istenir.
Kortizol düzeyinin yüksekliği bulgulara neden olabilmektedir:
- obezite, beden ağırlığının çoğu kollar ve bacaklara değil gövdeye binmektedir
- yuvarlak yüz
- incinebilir ve ince deri
- karın üzerinde mor çizgiler
- kas zafiyeti
- akne
- vücut kıllarında artış
Bu bulgulara sıklıkla yüksek kan basıncı, bikarbonat, glukoz düzeyleriyle, düşük potasyum düzeyleri ve bazen diyabet eşlik etmektedir.
Yetersiz kortizol üretimi aşağıdaki bulgulara neden olabilmektedir:
- kas zafiyeti
- bitkinlik
- kilo kaybı
- güneşe maruz kalmamış alanlarda bile deri pigmentasyonunda artış
- iştahsızlık
Bu bulgulara sıklıkla düşük kan basıncı, kan şekeri, sodyum düzeyleriyle, yüksek kalsiyum ve potasyum düzeyleri diyabet eşlik etmektedir.
Hipopituiterizmi düşündüren bulgular iştahsız, bitkinlik, düzensiz adet dönemleri, hipogonadizm, cinsel dürtü azlığı, gece sık sık işeme ve kilo kaybını içerir. Hastalık bir hipofiz tümörüne (genellikle iyi huylu) bağlıysa hasta yakın hücreler ve sinirlerin baskılanmasıyla ilişkili bulgulara sahip olabilir. Tümör görme duyusunu kontrol eden sinirleri etkileyebilerek “tünel görüşü,” bazı lokalize alanlarda görme kaybı, çift görüş, baş ağrıları kalıbında bir değişikliğe neden olabilir.
-
Test sonucu ne anlama gelir?ACTH ve kortizoldeki değişiklikler genellikle birlikte değerlendirilir. Aşağıdaki tablo böbrek üstü bezi ve hipofiz bezlerini içeren farklı hastalıklarda görülen olağan ACTH ve kortizol kalıplarını göstermektedir.
HASTALIKLAR Kortizol ACTH Cushing hastalığı (hipofiz tümörünün ürettiği ACTH’a bağlı) Yüksek Yüksek Böbrek üstü bezi tümörü Yüksek Düşük "Ektopik" ACTH ( hipofizden kaynaklanmayan genellikle akciğerde yerleşik bir tümörün salgıladığı ACTH) Yüksek Yüksek Addison hastalığı (böbrek üstü bezi hasarı) Düşük Yüksek Hipopituitarizm Düşük Yüksek Yüksek ACTH düzeyi hastanın Cushing hastalığı, Addison hastalığı veya ektopik ACTH üreten tümörleri olduğu anlamına gelebilir. Azalmış ACTH sonucu böbrek üstü bezi tümörü, steroid ilaçlar veya hipopitüiterizme bağlı olabilmektedir.
Bazı olgularda sonuçların yorumlanması karmaşık olabilir. Hem ACTH hem de kortizol konsantrasyonları gün boyunca değişmektedir. Normalde ACTH sabahları en üst, geceleyin en alt düzeylerde olacaktır. ACTH, kortizol üretimini uyaracak, aynı günlük kalıbı izleyecek olmasına rağmen ACTH’dan sonra yükselecek ve akşamları çok geç saatlerde en alt düzeylerine inecektir. ACTH üretimini etkileyen durumlar ve kortizol sıklıkla bu günlük değişken kalıbı bozmaktadır.
-
Bilmem gereken başka bir şey var mı?Hormon üretimini uyaran veya baskılayan belli bazı ilaçlar verildiğinde kortizoldeki değişikliğin araştırılması doktora doğru tanıyı koymada sıklıkla yardımcı olur. En sık kullanılan ilaçlar ACTH uyarı testi için Cortrosyn (ACTH’ın ilaç formu olan kosintropin) ve bir dekametazon baskılama testi için kullanılan dekametazondur..
- Cortrosyn, ACTH’ye benzer şekilde böbrek üstü bezlerini uyararak kortizol üretir. Cortrosyn verildikten sonra kortizol düzeyleri yükselmezse Addison hastalığı veya hipopituiterizmde oluşabildiği gibi bir böbrek üstü bezi yetmezliği düşünülür.
- Deksametazon, kortizol gibi güçlü etki eden bir ilaçtır. Deksametazonun ACTH üretimini durdurması gerekir. Farklı deksametazon dozlarının ACTH üretimini durdurma yetisini test ederek doktor hastanın Cushing sendromu olup olmadığını belirleyebilir ve nedenini saptayabilir.
Ara sıra kortizol üretimini uyarmak veya baskılamak için insülin, kortikotropin salıcı hormon ve metirapon (metapiron) gibi birçok başka ilaç kullanılır.
Amfetaminler, insülin, levodopa, metoklopramid ve RU 486 gibi bazı ilaçlar ve klinik durumlar ACTH düzeylerinin yükselmesine neden olabilmektedir.
ACTH’nın düşmesine neden olan ilaçlar deksametazon ve kortizol benzeri etki eden prednizon, hidrokortizon, prednizolon, metilprednizolon ve megestrol asetat gibi ilaçları içerir.
ACTH sekresyonu stress ile artar.
Multipl Skleroz tedavisinde ACTH da kullanılmaktadır.
-
Cushing hastalığıyla Cushing sendromu arasında ne fark vardır?Cushing hastalığı böbrek üstü bezinin, hipofiz bezinin genellikle iyi huylu) tümörü nedeniyle ACTH ile aşırı derecede uyarılmasıdır. Cushing sendromu nedeni ne olursa olsun aynı belirtileri ifade eder. Steroid hormonların alınması (sıklıkla kanser veya otoimmün hastalıkları tedavi etmek için kullanılan) böbrek üstü bezlerinin tümörleri veya hipofiz bezi dışında ACTH salgılayan tümörler Cushing sendromuna neden olabilmektedir.
-
Addison hastalığı nedir?Addison hastalığı böbrek üstü bezi dış katmanı hasarlandığı veya tahrip olduğu zaman oluşan birincil adrenokortikal yetersizliğin başka bir adıdır. Kortizol ve özellikle aldosteron olmak üzere başka böbrek üstü bezi steroidlerinin eksikliği söz konusudur.
-
Doktorum bana hipofiz bezimde fazladan ACTH salgılanmadığını söyledi. Neler oluyor?Vücudunuzun ACTH imal edebilmesinin başka bir yoluna ektopik ACTH üretimi denmektedir. Bu, ACTH’nin vücudun başka bir yerinden her zaman olmasa bile çoğu kez akciğerlerdeki tümörlerden ACTH’nın yapıldığı anlamı taşımaktadır. Bu durum Cushing sendromuna neden olur ve doktorunuzu bir tümörün varlığı konusunda uyarabilir.